ديابت يك اختلال متابوليك (راهي كه بدن ما غذاهاي هضم شده را براي توليد انرژي و رشد استفاده مي‌كند.) است . زمانيكه غذا مي‌خوريم ، لوزالمعده به طور خودكار ميزان مناسب انسولين توليد مي‌نمايد كه قند را از خون به سلولها حركت مي‌دهد. در افراد ديابتي ، يا لوزالمعده انسولين كافي نمي‌سازد يا اصلاً انسولين توليد نمي‌كند و يا سلولها بشكل مناسبي ، انسولين توليد شده پاسخ نمي‌دهند. در نتيجه مقدار زيادي گلوكز در جريان خون وارد شده كه توسط كليه‌ها در ادرار ريخته شده از بدن خارج مي‌شود. بنابراين بدن منبع اصلي سوخت خود را كه حاوي مقادير زيادي گلوكز است از دست مي‌دهد.
انواع ديابت:
- ديابت نوع 1
يك بيماري خود ايمني است. در اين نوع ديابت ، دستگاه ايمني بدن به سلولهاي لوزالمعده كه انسولين توليد مي‌كنند حمله كرده و آنها را از بين مي‌برد . فردي كه ديابت نوع 1 دارد براي تمام عمر بايد انسولين دريافت نمايد.
- ديابت نوع 2
شايعترين نوع ديابت ، ديابت نوع 2 است. اين مشكل از ديابت همراه با سن بالا ، چاقي ، سابقه خانوادگي ديابت ، سابقه قبلي ديابت حاملگي ، عدم فعاليت بدني و نژاد است. حدود 80 درصد افراديكه ديابت نوع 2 دارند دچار اضافه وزن هستند.
- ديابت حاملگي
فقط در زمان حاملگي بروز مي‌كند. زناني كه ديابت حاملگي دارند 20 تا 25 درصد شانس ابتلا به ديابت نوع 2 را در عرض 5 تا 10 سال دارند.
تظاهرات باليني
بيماري ديابت داراي سه علامت اصلي مي‌باشد كه شامل پر ادراري ، پر نوشي و پرخوري مي‌باشد. در ديابت نوع 1 لاغري نيز بعنوان يك علامت اصلي بشمار مي‌رود.
ساير علائم بيماري ديابت شامل :
- خستگي
- ضعف
- تغيير ناگهاني در بينايي و تاري ديد
- احساس سوزش و خارش در دستها و پاها
- خشكي پوست
- تأخير در التيام زخم و عفونتهاي مكرر قارچي
درمان و مراقبت
هدف از درمان ديابت دستيابي به سطح طبيعي گلوكز در خون بدون بروز هيپوگليسمي و جلوگيري از اختلال جدي در شيوه زندگي و فعاليت مي‌باشد. با توجه به هدف مذكور 5 جزء اصلي در مراقبت و درمان بيماري ديابت شامل موارد زير مي‌باشد:
1ـ اصلاح رژيم غذايي
بعنوان اولين روش در درمان ديابت بحث مي‌شود. كه رژيم غذايي در بيماران ديابتي اهداف زير را دنبال مي‌كند:
الف ـ تأمين تمام مواد معدني مورد نياز بدن
ب ـ دستيابي به وزن مناسب و حفظ آن
ج ـ تأمين انرژي مورد نياز
د ـ پيشگيري از بروز تغييرات روزانه شديد در غلظت گلوكز خون و نزديك كردن آن به حد نرمال تا حد امكان
2ـ ورزش
ورزش اهميت زيادي در درمان ديابت دارد زيرا سبب كاهش قندخون و چربي بدن مي‌شود. در بيماران ديابت نوع 1 توصيه مي‌شود كه براي پيشگيري از افت قندخون ، قبل از شروع تمرينات متوسط ورزش يك غذاي مختصر بخورند.
در بيماران ديابت نوع 2 افت قندخون امكان دارد چندين علت پس از ورزش رخ دهد ، بعلت پيشگيري از اين وضعيت بيمار بايد در پايان ورزش و نيز موقع خواب غذاي مختصري بخورد و ميزان قندخون خود را بطور مرتب اندازه بگيرد.
3ـ كنترل يا پائين نگه داشتن دقيق قندخون
توسط دستگاههايي با نوارهاي مصرف مخصوص و نورسنج انجام مي‌شود. يك قطره خون از نوك انگشتان خود گرفته و آن را روي نوار مخصوص دستگاه قرار دهيد و براي مدت معين صبر كنيد (60-54 ثانيه) صفحه ديجيتال ، اندازه قندخون را بصورت عددي نشان مي‌دهد. اين روش امكان شناسايي و پيشگيري از كاهش و افزايش قندخون را فراهم مي‌كند و در رساندن قندخون به حد طبيعي كمك كند.
4ـ درمان دارويي
با توجه به نوع ديابتو وضعيت قندخون از دو روش درمان تزريق انسولين و داروهاي خوراكي ضد ديابت استفاده مي‌گردد.
5ـ آموزش
ديابت بيماري مزمني است كه به رفتارهاي خود مراقبتي ويژه‌اي تا پايان عمر نياز است. برنامه غذايي ، فعاليتهاي جسمي و استرس و هيجاني ممكن است در كنترل ديابت تأثير بگذارد. بايد درباره تغذيه ، اثرات و عوارض داروها ، ورزش ، نحوه پيشرفت بيماري و روشهاي پيشگيري و كنترل دقيق و نحوه تعديل مقدار داروهاي آگاهي لازم را داشته باشيم.
تغذيه و ديابت
غذاهايي كه مصرف مي‌كنيد در ميزان قندخون شما تأثير دارند. بايد غذاهاي روزانه خود را به نوعي تغيير دهيد كه موجب تأمين سلامت شما شود ، اگر اضافه وزن دارند كنترل بيماري مشكل‌تر است پس ابتدا بايد وزن خود را در حد تعادل نگهداريد و با دستورات غذايي كه ما مي‌گوئيم به تنظيم قندخون خود كمك كنيد.
1ـ حتما به يك مشاور تغذيه جهت تنظيم يك برنامه غذايي دقيق مراجعه فرماييد ، رعايت دقيق برنامه غذايي مهمترين اصل در كنترل قند خون شماست .
2- غذا را هميشه سرساعت ميل كنيد تا ميزان قندخون بدنتان هميشه در يك حالت متعادل و مناسب باقي بماند.
3ـ مواد غذايي در چند گروه تقسيم بندي مي‌شوند كه عبارتند از : نان و غلات ، ميوه و سبزي ، گوشت ، لبنيات و چربيها كه مصرف هريك بايد با توجه به مقدار نياز بدن افراد به انرژي باشد پس در مصرف هيچ كدام افراط نكنيد.
4ـ حتي‌الامكان از مصرف مواد قندي مثل مربا ، عسل ، قند ، شكر ، آب نبات ، انواع شربت و شيريني‌ها ، آبميوه ها ، نوشيدنيهاي الكلي و غيرالكلي ، ژله و بيسكويت خودداري كنيد زيرا اين قندها به سرعت وارد جريان خون مي‌شوند و قندخون را به طور ناگهاني بالا مي‌برند.
5ـ مصرف زياد چربي با بيماريهاي قلبي ارتباط دارد با توجه به اينكه بيماران ديابتي بيشتر از افراد عادي در معرض ابتلا به بيماريهاي قلبي مي‌باشند بهتر است كه شما مصرف چربيها را كم كنيد.
چگونه مي‌توانيد چربي غذاي خود را كاهش دهيد:
- از سرخ كردن غذا اجتناب كنيد سعي كنيد بيشتر از غذاهاي آب پز يا كبابي استفاده كنيد.
- از گوشتهاي بدون چربي استفاده كنيد و از گوشت گاو و گوساله و گوسفند كمتر استفاده كنيد و سعي كنيد از مرغ و ماهي بيشتر استفاده كنيد.
- از شير و ماست كم چرب (پاستوريزه) استفاده كنيد.
- از مصرف پوست مرغ و ماهي كه داراي چربي زيادي است خودداري كنيد.
- از روغنهاي حيواني ، پيه و دنبه استفاده نكنيد و سعي كنيد بيشتر از روغنهاي نباتي مايع استفاده كنيد.
- سعي كنيد از انواع سوسيس ، كالباس و سس‌هاي سالاد مثل سس مايونز كمتر استفاده كنيد.
6ـ سعي كنيد از مواد غذايي كه داراي فيبر زيادي هستند بيشتر استفاده كنيد.
فيبرها موادي هستند كه در بدن انسان مورد استفاده قرار نمي‌گيرند ولي تأثير خوبي در كاهش ميزان قندخون دارند و همچنين باعث پر كردن حجم معده مي‌شوند بنابراين پس از مصرف آنها زود احساس سيري مي‌كنيد و ديرتر گرسنه مي‌شويد.
- مواد غذايي كه داراي فيبر زيادي هستند عبارتند از نانهاي تهيه شده از آرد سبوس‌دار ، نان سنگك ، بربري و نانهاي محلي تهيه شده از آرد سبوس‌دار ، انواع حبوبات ، ميوه‌ها ، سبزيها بخصوص خام
- موادي كه داراي فيبر كمتري هستند عبارتند از: نانهاي لواش ، تافتون ، نان ساندويچي و آب ميوه كه بهتر است كمتر استفاده شود.
7ـ مواد نشاسته‌اي مثل سيب‌زميني ، برنج ، ماكاروني نيز در بدن با قند تبديل مي‌شوند ولي سرعت جذب آنها كمتر است بنابراين ديرتر از مواد قندي ، قندخون را افزايش مي‌دهند ولي بايد متعادل مصرف شوند.
8ـ مواد پروتئيني مثل گوشت ، تخم مرغ و شير براي ترميم سلولهاي بدن و رشد لازم است ولي اين مواد مستقيماً روي قندخون اثر ندارند بايد متناسب با نياز بدن مصرف شوند و شما نمي‌توانيد از آنها به مقدار دلخواه استفاده كنيد. ضمناً بهتر است از گوشت و لبنيات كم‌چرب استفاده نمائيد.
9ـ حتي‌الامكان از مايعات بيشتري در برنامه غذايي خود استفاده نمائيد (مانند آب و چاي كمرنگ بدون قند و شكر حداقل 8 ليوان در روز جهت جلوگيري از ايجاد رسوب و توليد سنگ در كليه‌ها)
10ـ نمك مصرفي خود را به حداقل برسانيد زيرا مصرف زياد نمك منجر به افزايش فشارخون مي‌شود براي كاهش ميزان نمك مصرفي، كارهاي زير را انجام دهيد:
- از غذاهاي آماده و كنسرو شده كمتر استفاده كنيد مثل خيارشور ، آجيل بو داده ، چيپس و انواع سس‌ها
- از گياهان معطر و ادويه‌هايي كه فاقد نمك هستند براي طعم دادن غذا استفاده كنيد.
- به هنگام طبخ غذا از نمك كمتري استفاده كنيد و پس از پخت به غذا نمك اضافه نكنيد.
11ـ در هفته از 2 تا 3 عدد تخم‌مرغ مي‌توانيد استفاده كنيد ولي اگر چربي خون شما بالا باشد مصرف آن بايد كمتر شود.
12ـ از مصرف سيگار خودداري كنيد.
13ـ در صورتيكه قندخون شما كمتر از 300 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر است با انجام ورزش و تمرين بدني مي‌توانيد به كاهش قندخون و متعادل كردن آن كمك كنيد.
مراقبت از پاي ديابتي
- كفش خود را گاه‌گاهي وارسي كنيد و دقت كنيد آيا تخت كفش شما صاف است يا اينكه ناحيه‌اي از كفش به پايتان فشار مي‌آورد؟
- هنگام خريد كفش كاملاً دقت كنيد كه كفشها تنگ نباشند در ضمن كفش‌هايي بخريد كه از چرم‌هاي نرم و قابل انعطاف تهيه شده باشد كفش نو و جديد را در ابتدا براي مدت كوتاهي استفاده كنيد.
- هيچگاه كفش پاشنه بلند نپوشيد زيرا اين نوع كفشها به انگشتان پاي شما فشار مي‌آورند.
- هيچگاه پا برهنه راه نرويد حتي كنار دريا هم دمپايي بپوشيد.
- از پاهاي خود در مقابل نور مستقيم خورشيد محافظت كنيد.
- حتماً روزانه پاهاي خود را بازديد كنيد حتي كف پا تا به اين وسيله زخم و يا تورم روي پاها را بموقع شناسايي كنيد به همين دليل هنگام مسافرت بايد گاز استريل و مايع ضدعفوني كننده همراه داشته باشيد
- اگر دچار اختلال حسي در پاها هستيد براي گرفتن ناخن‌ها از قيچي استفاده نكنيد زيرا اين خطر هميشه وجود دارد كه با بي‌توجهي كناره ناخن را زخمي كنيد سپس از سوهان استفاده كنيد.
- در وجود اختلال در بينايي حتماً از اطرافيان كمك بگيريد.
- مسلم است كه بايد پاي خود را روزانه شستشو دهيد. در واقع شستشوي پاها بطور مرتب بخشي از اعمال روزانه به حساب مي‌آيد .
- هنگام شسشتوي پا ضمن استفاده از آب نيمگرم توجه داشته باشيد كه زماني اين استحمام طولاني نشود زيرا پوست پا بيش از اندازه نرم مي‌شود.
- پس از شسشتو بايد پاهاي خود را ، بخصوص در فواصل انگشتان ، خوب خشك كنيد.
- اگر پوست پاي شما خشك است پس از شسشتو و خشك كردن ، آنها را با كرم چرب كنيد (ما بين انگشتان را چرب نكنيد)
- هيچگاه از وسايل برنده براي پاها استفاده نكنيد. وسايلي كه براي برداشتن ميخچه‌ها استفاده مي‌شود (از جمله چسب‌هاي ميخچه) بسيار خطرناكتر و مي‌توانند به پاي شما صدمه بزنند.
- قبل از پوشيدن كفشها حتماً كفش خود را بتكانيد تا اجسام خارجي در كفش نباشد كه باعث زخمي شدن پا گردد.